- علایم و نشانه های آندومتریوز
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
- دلایل ابتلا به آندومتریوز
- عوامل خطر
- عوارض آندومتریوز
- تشخیص آندومتریوز
- درمان آندومتریوز
- جراحی محافظه کارانه برای درمان آندومتریوز
- درمان باروری
- هیسترکتومی با برداشتن تخمدان ها
- شیوه زندگی و درمان های خانگی
- طب جایگزین
- راهبردهای مقابله ای و حمایت های اجتماعی
- مراجعه به پزشک
آندومتریوز اغلب اختلالی دردناک است و در آن بافت مشابه بافتی که داخل رحم را می پوشاند (آندومتر) در خارج از رحم رشد می کند. آندومتریوز معمولاً تخمدان ها، لوله های فالوپ و بافت پوشاننده لگن شما را درگیر می کند. به ندرت پیش می آید که بافتی شبیه آندومتر در منطقه ای به غیر از منطقه قرار گیری اندام های لگنی یافت شود.
در آندومتریوز، بافت شبیه آندومتر با سیکل های قاعدگی ضخیم شده، ریزش کرده و خونریزی دارد. از آنجایی که این بافت هیچ راهی برای خروج از بدن ندارد پس به تله می افتد. زمانی که آندومتریوز تخمدان ها را درگیر می کند ممکن است کیست هایی به نام آندومتریوما ایجاد شود. در این شرایط بافت اطراف ممکن است تحریک شود و در نهایت بافت اسکار (بافت فیبری که می تواند باعث چسبیدن بافت ها و اندام های لگن به همدیگر شود) و چسبندگی ایجاد شود.
آندومتریوز اغلب، بخصوص در زمان پریود، می تواند باعث درد (گاهی از نوع شدید) شود. همچنین ممکن است مشکلات مربوط به باروری را نیز ایجاد کند که خوشبختانه درمان های موثری در این زمینه وجود دارد.
علایم و نشانه های آندومتریوز
نشانه اولیه آندومتریوز درد لگن است که اغلب در زمان پریود رخ می دهد. با اینکه افراد زیادی در طول پریود خود گرفتگی عضلات را تجربه می کنند اما افراد مبتلا به آندومتریوز معمولاً در این زمان دردی شدیدتر از درد معمولی را تجربه می کنند. این درد ممکن است با گذر زمان افزایش هم پیدا کند.
علائم و نشانه های متداول آندومتریوز عبارتند از:
پریود های دردناک (دیسمنوره). ممکن است قبل از شروع قاعدگی درد و گرفتگی آغاز شده و تا چند روز ادامه یابد. علاوه بر این ممکن است کمر و شکم درد نیز همراه آن باشد.
درد در حین مقاربت. احساس درد بعد یا در حین رابطه جنسی در افراد مبتلا به آندومتریوز وجود دارد.
احساس درد زمان دفع ادرار و اجابت مزاج. این احساس درد به احتمال زیاد در دوره پریود حس خواهد شد.
خون ریزی زیاد. ممکن است گاهی اوقات قاعدگی های شدید یا خونریزی بین دوره ای (خونریزی بین قاعدگی) وجود داشته باشد.
ناباروری. ممکن است در افرادی که به دنبال درمان ناباروری هستند آندومتریوز در فرد برای اولین بار تشخیص داده شود.
نشانه ها و علایم دیگر. ممکن است در زمان پریود احساس خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع وجود داشته باشد.
گاهی میزان درد، شاخص قابل اطمینانی برای نشان دادن وضعیت پیشرفت آندومتریوز نیست. ممکن است آندومتریوز خفیف همراه با درد شدید بوده یا آندومتریوز پیشرفته با درد کم و یا بدون درد باشد.
گاهی آندومتریوز با بیماری های دیگری که باعث درد لگن می شود مانند بیماری های التهابی لگن (PID) یا کیست تخمدان یا با سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، که باعث اسهال، یبوست و گرفتگی شکم می شود، اشتباه گرفته شود. در صورتی که IBS همراه با آندومتریوز باشد تشخیص پیچیده می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
موقعی که نشانه ها و علایم آندومتریوز را مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید. مدیریت آندومتریوز یک وضعیت چالش برانگیز است. تشخیص دادن زودهنگام، تیم پزشکی چند رشته ای و تشخیص خود شما ممکن است موجب مدیریت بهتر این علایم و نشانه ها شود.
دلایل ابتلا به آندومتریوز
با اینکه علت دقیق آندومتریوز مشخص نیست اما ممکن است به دلایل زیر باشد:
قاعدگی برگشتی (رتروگراد). در قاعدگی رتروگراد، خون دوره پریود دارای سلوله های آندومتر است که به جای خارج شدن از بدن به لوله های فالوپ و داخل حفره لگن بر می گردند. این سلول ها به دیواره لگن و سطح اندام های داخل لگن می چسبد. سپس شروع به رشد کرده، ضخیم شده و در طی دوره قاعدگی خونریزی دارد.
تبدیل سلول های صفاتی. متخصصان در نظریه القا پیشنهاد می کنند که هورمون ها یا عوامل ایمنی، سلول های صفاتی (سلول های پوشاننده قسمت داخلی شکم) را به سلول های مشابه آندومتر تبدیل می کنند.
تبدیل سلول های جنینی. هورمون هایی مانند استروژن ممکن است در زمان بلوغ سلول های جنینی (سلول هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) را به ایمپلنت های سلولی شبیه آندومتر تبدیل کند.
اسکار جراحی. ممکن است پس از جراحی هایی مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلول های آندومتر به یک برش جراحی که خارج از رحم است متصل شوند.
انتقال سلول های آندومتر. رگ های خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلول های آندومتر را به سایر قسمت های بدن منتقل کند.
اختلال سیستم ایمنی. وجود مشکل در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود که بدن نتواند بافت مشابه آندومتر را که در خارج از رحم رشد می کند، تشخیص داده و از بین ببرد.
عوامل خطر
عوامل متعددی شما را در معرض خطر بیشتر ابتلا به آندومتریوز قرار می دهد، مانند:
- افرادی که هرگز زایمان نمی کنند
- شروع قاعدگی از سنین پایین
- یائسگی در سنین بالاتر
- داشتن سیکل های قاعدگی کوتاه (به عنوان مثال، کمتر از 27 روز)
- قاعدگی های سنگینی که بیش تر از هفت روز طول می کشد
- داشتن سطوح بالاتر استروژن در بدن یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض استروژن تولیدی بدن
- شاخص توده بدنی (BMI) پایین
- ابتلای چند نفر (مادر، خاله یا خواهر) از افراد خانواده به آندومتریوز
- هر وضعیت پزشکی که مانع از خروج خون از بدن در طول دوره های قاعدگی می شود
- اختلالات دستگاه تناسلی
آندومتریوز معمولاً چندین سال بعد از شروع قاعدگی ایجاد می شود. ممکن است نشانه ها و علایم آن با باردار شدن بهبود یافته و با یائسه شدن به طور کامل از بین برود (مگر در شرایطی که استروژن مصرف شود).
عوارض آندومتریوز
- ناباروری
اختلال در باروری عارضه اصلی آندومتریوز است. می توان گفت تقریباً یک سوم تا نیمی از زنانی که مبتلا به آندومتریوز هستند برای باردار شدن دچار مشکل می شوند.
برای وقوع بارداری باید یک تخمک از تخمدان آزاد و از طریق لوله فالوپ مجاور خود حرکت کرده و با یک سلول اسپرم بارور شده و برای رشد خودش را به دیواره رحم بچسباند. آندومتریوز ممکن است باعث مسدود شدن لوله فالوپ شده و از لقاح جلوگیری کند. به نظر می رسد که آندومتریوز می تواند با آسیب رساندن به اسپرم و تخمک بر باروری اثر بگذارد.
با همه این گفته ها بسیاری از افرادی که دچار آندومتریوز خفیف تا متوسطی هستند می توانند باردار شده و بارداری را تا انتها حفظ کنند. پزشکان به مبتلایان به آندومتریوز توصیه می کنند که در بارداری تاخیر نیاندازند چرا که ممکن است با گذشت زمان این شرایط بدتر شود.
- سرطان
در افراد مبتلا به آندومتریوز سرطان تخمدان با نرخ های بالاتر از حد انتظاری رخ می دهد. اما خطر کلی سرطان تخمدان به واسطه آندومتریوز در طول زندگی کم است. برخی از مطالعات نشان می دهد که آندومتریوز این خطر را افزایش می دهد، اما هنوز نسبتاً کم است. اگرچه نادر است، اما نوع دیگری از سرطان با نام آدنوکارسینوم (مرتبط با آندومتریوز) می تواند در آینده در افرادی که آندومتریوز داشته اند ایجاد شود.
تشخیص آندومتریوز
برای تشخیص آندومتریوز و دیگر مشکلاتی که باعث ایجاد درد در ناحیه لگن می شود پزشک از شما در مورد علایم و نشانه و محل و زمان درد خواهد پرسید.
آزمایش هایی که برای بررسی نشانه های فیزیکی آندومتریوز انجام می شود عبارتند از:
- معاینه لگن
در طول معاینه لگن پزشک با دست خود رحم را برای بررسی ناهنجاری هایی مانند وجود کیست هایی در اندام تناسلی یا زخم های پشت رحم معاینه می کند. در این بررسی بخش های کوچک دچار آندومتریوز تشخیص داده نمی شوند مگر اینکه باعث ایجاد کیست شده باشند.
- سونوگرافی (اولتراسوند)
در این معاینه از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می شود. برای تصویربرداری، از وسیله ای به نام مبدل (transducer) استفاده می شود که یا به شکم فشار داده می کند یا داخل واژن قرار می گیرد (ترانس واژینال). هر دو نوع سونوگرافی ها ممکن است برای به دست آوردن بهترین دید از اندام های تولید مثل انجام شود. سونوگرافی استاندارد می تواند کیست های مربوط به آندومتریوز (آندومتریوما) را شناسایی کند اما نمی تواند به طور قطع به پزشک شما بگوید که مبتلا به آندومتریوز هستید یا خیر.
- تصویر برداری رزونانس مغناطیسی یا ام آر آی (MRI)
برای انجام ام آر آی از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری با جزئیات از ارگان ها و بافت های درون بدن استفاده می شود. MRI می تواند به برنامه ریزی برای جراحی کمک کرده و به جراح شما اطلاعات دقیقی در مورد محل و اندازه ایمپلنت های آندومتر می دهد.
- لاپاراسکوپی (Laparoscopy)
در برخی موارد ممکن است پزشک، شما را برای انجام جراحی که با آن داخل بدن دیده می شود (لاپاراسکوپی) به جراح ارجاع دهد. برای انجام جراحی تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرید. حالا جراح برشی کوچک را در نزدیکی ناف شما ایجاد می کند و یک ابزار دیدن باریک (لاپاراسکوپ) برای جستجوی نشانه هایی از بافت آندومتر در خارج از رحم وارد بدن می کند.
درمان آندومتریوز
درمان آندومتریوز با دارو و جراحی انجام می شود. روشی که شما و پزشکتان انتخاب می کنید به شدت نشانه ها و علایم و امید شما برای بارداری بستگی دارد.
پیشنهاد پزشکان معمولاً این است که ابتدا روش های درمانی محافظه کارانه را امتحان کنید و در صورت شکست درمان اولیه، جراحی انجام شود.
- دارو های ضد درد
ممکن است که پزشک توصیه کند که مسکنی بدون نسخه مانند دارو های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID ها) ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و…) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) را برای کمک به کاهش درد های قاعدگی استفاده کنید.
اگر قصد بارداری نداشته باشید، ممکن است پزشک هورمون درمانی همراه با مصرف مسکن ها را توصیه کند.
- هورمون درمانی آندومتریوز
داروهای هورمونی گاهی اوقات در کاهش یا از بین بردن درد آندومتریوز موثر هستند. افزایش و کاهش هورمون ها در طول سیکل قاعدگی باعث ضخیم شدن، ریزش و خونریزی ایمپلنت های آندومتر می شود. دارو های هورمونی ممکن است رشد بافت آندومتر را کند کرده و از کاشت جدید بافت آندومتر جلوگیری کنند.
هورمون درمانی به عنوان راه حل دائمی برای آندومتریوز نیست. چرا که ممکن است پس از قطع درمان، علایم آندومتریوز را دوباره داشته باشید.
درمان های مورد استفاده برای آندومتریوز عبارتند از:
- دارو های ضد بارداری هورمونی. قرص های ضد بارداری، چسب ها و حلقه های واژینال به کنترل هورمون های مسئول تولید بافت آندومتر در هر ماه کمک می کنند. بسیاری از افراد هنگام استفاده از دارو های ضد بارداری هورمونی، قاعدگی کوتاه و سبک تری دارند. استفاده از دارو های ضد بارداری هورمونی ممکن است در برخی موارد درد را کاهش یا از بین ببرد.
- آگونیست ها و آنتاگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH). این دارو ها مانع تولید هورمون های محرک تخمدان، کاهش سطح استروژن و جلوگیری از قاعدگی می شوند. این امر باعث نازک شدن ضخامت بافت آندومتر می شود. از آنجایی که این دارو ها یائسگی مصنوعی ایجاد می کنند، مصرف دوز کم استروژن یا پروژستین به همراه آگونیست ها و آنتاگونیست های Gn-RH ممکن است عوارض جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و تحلیل استخوان را کاهش دهد. با قطع مصرف دارو، دوره های قاعدگی و توانایی باردار شدن باز می گردد.
- درمان با پروژستین. می توان از انواع درمان های با پروژستین برای توقف دوره های قاعدگی و رشد ایمپلنت استفاده کرد. نمونه هایی از این درمان استفاده از دستگاه داخل رحمی (IUS) با لوونورژسترول (Mirena، Skyla)، ایمپلنت ضد بارداری (Nexplanon)، آمپول ضد بارداری (Depo-Provera) یا قرص پروژستین (Camila) می باشد. همچنین ممکن است علائم و نشانه های آندومتریوز را تسکین دهد.
- مهارکننده های آروماتاز. مهارکننده های آروماتاز دسته ای از دارو ها هستند که میزان استروژن را در بدن کاهش می دهند. پزشک ممکن است یک مهارکننده آروماتاز همراه با پروژستین یا دارو های ضد بارداری ترکیبی هورمونی را برای درمان آندومتریوز توصیه کند.
جراحی محافظه کارانه برای درمان آندومتریوز
در صورت ابتلا به آندومتریوز و تلاش برای باردار شدن، جراحی برداشتن ایمپلنت های آندومتریوز با حفظ رحم و تخمدان ها (جراحی محافظه کارانه) می تواند شانس موفقیت شما را افزایش دهد. اگر درد شدید ناشی از آندومتریوز دارید، ممکن است جراحی به شما کمک کند. با این حال امکان برگشت آندومتریوز و درد وجود دارد.
پزشک ممکن است جراحی را به روش لاپاراسکوپی و یا در شرایط آندومتریوز گستره تر از طریق جراحی سنتی شکم (که کمتر انجام می شود) انجام دهد. حتی در موارد آندومتریوز شدید، اکثراً با جراحی لاپاراسکوپی قابل درمان هستند.
در جراحی لاپاراسکوپی، جراح شما یک ابزار باریک بینایی (لاپاروسکوپ) را از طریق یک برش کوچک در نزدیکی ناف شما وارد می کند و ابزاری را برای برداشتن بافت آندومتر از طریق یک برش کوچک دیگر وارد بدن می کند. پس از جراحی، ممکن است پزشک برای کمک به بهبود درد مصرف دارو های هورمونی را توصیه کند.
درمان باروری
آندومتریوز می تواند موجب ایجاد مشکل در بارداری شود. در اینصورت پزشک ممکن است درمان باروری را با نظارت یک متخصص باروری توصیه کند. درمان باروری می تواند از تحریک تخمدان ها برای تولید تخمک های بیشتر تا لقاح آزمایشگاهی متغیر باشد. انتخاب درمان مناسب شما به وضعیت شخصی شما بستگی دارد.
هیسترکتومی با برداشتن تخمدان ها
قبلاً جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) و تخمدان ها (اوفورکتومی) موثرترین درمان برای آندومتریوز در نظر گرفته می شد. امروزه متخصصان آندومتریوز از این درمان ها فاصله می گیرند و به جای آن بر برداشتن دقیق و کامل تمام بافت آندومتریوز تاکید دارند.
کمبود هورمون های تولید شده توسط تخمدان ها در پی برداشتن تخمدان ها ممکن است درد آندومتریوز را برای برخی بهبود بخشد اما برای برخی دیگر، آندومتریوز که پس از جراحی باقی می‌ماند همچنان باعث ایجاد علائم می‌شود. برداشتن تخمدان ها باعث یائسگی می شود. یائسگی زودرس خطر بیماری های قلبی و عروقی، برخی شرایط متابولیک و مرگ زودرس را به همراه دارد.
گاهی اوقات در افرادی که نمی خواهند باردار شوند از برداشتن رحم (هیسترکتومی) برای درمان علائم و نشانه های مرتبط با آندومتریوز، مانند خونریزی شدید و دردناک به دلیل گرفتگی رحم استفاده می شود. حتی زمانی که تخمدان ها برداشته نشوند، هیسترکتومی همچنان ممکن است تأثیر طولانی مدتی بر سلامتی شما داشته باشد، به خصوص اگر قبل از 35 سالگی این عمل را انجام دهید.
باید پزشکی را بیابید که با او احساس راحتی کنید چرا که این مسئله در مدیریت و درمان آندومتریوز بسیار مهم است. ممکن است بخواهید قبل از شروع هر درمانی، نظر دومی را از پزشکان دیگر برای بررسی همه گزینه ها و نتایج احتمالی دریافت کنید.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
اگر درد شما ادامه دارد یا اگر یافتن درمانی موثر مدتی طول می کشد، می توانید اقداماتی را در خانه برای تسکین درد و ناراحتی خود انجام دهید.
- حمام گرم و یا استفاده از پد گرم کننده می‌توانند به شل شدن عضلات لگن، کاهش گرفتگی و درد کمک کنند.
- دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم می توانند به کاهش درد های قاعدگی کمک کنند.
طب جایگزین
برخی افراد گزارش کرده اند که درد آندومتریوز پس از طب سوزنی تسکین یافته است. با این حال، تحقیقات کمی در مورد طب سوزنی و یا هر درمان جایگزین دیگری برای آندومتریوز در دسترس است. اگر به امید اینکه این درمان بتواند به شما کمک کند به دنبال کردن این درمان علاقمند هستید از پزشک خود بخواهید تا یک متخصص طب سوزنی معتبر را به شما معرفی کند. از شرکت بیمه خود نیز بپرسید که آیا هزینه ها پوشش داده می شود یا خیر.
راهبردهای مقابله ای و حمایت های اجتماعی
اگر با آندومتریوز یا عوارض آن سر و کار دارید، به یک گروه حمایتی برای زنان مبتلا به آندومتریوز یا مشکلات باروری بپیوندید. گاهی اوقات صحبت کردن با زنان دیگری که می توانند احساسات و تجربیات شما را درک کنند به شما کمک می کند. اگر نمی توانید یک گروه پشتیبانی را در جامعه خود پیدا کنید، به دنبال گروه های آنلاین باشید.
مراجعه به پزشک
اولین قرار ملاقات شما احتمالاً با پزشک مراقبت های اولیه یا متخصص زنان خواهد بود. اگر به دنبال درمان ناباروری هستید، ممکن است به پزشک متخصص در هورمون های تولید مثل و بهینه سازی باروری (متخصص غدد تولید مثل) ارجاع داده شوید.
از آنجایی که مدت زمان مراجعات می تواند مختصر باشد و به خاطر سپردن همه چیز هایی که می خواهید درباره آن صحبت کنید دشوار است، ایده خوبی است که قبل از مراجعه خود آماده شوید.
آنچه شما قبل از مراجعه به پزشک می توانید انجام دهید
- لیستی از علائمی که تجربه می کنید تهیه کنید. همه علائم خود را مد نظر قرار دهید، حتی اگر فکر نمی کنید به هم مرتبط باشند.
- فهرستی از داروها، گیاهان دارویی یا مکمل های ویتامینی که مصرف می کنید تهیه کنید. تعداد دفعات مصرف و دوز های آن ها را نیز ذکر کنید.
- در صورت امکان از یکی از اعضای خانواده یا دوست نزدیک خود بخواهید که شما را همراهی کند. ممکن است در مراجعه خود اطلاعات زیادی به دست آورید و به خاطر سپردن همه چیز دشوار باشد.
- یک دفترچه یادداشت یا وسیله الکترونیکی همراه خود ببرید. از آن برای یادداشت برداری از اطلاعات مهم در طول مراجعه خود استفاده کنید.
- فهرستی از سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید تهیه کنید. ابتدا مهمترین سوالات خود را فهرست کنید تا مطمئن شوید که به آن نکات پرداخته اید.
برخی از سوالات اساسی که باید در مورد آندومتریوز از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آندومتریوز چگونه تشخیص داده می شود؟
- چه دارو هایی برای درمان آندومتریوز وجود دارد؟ آیا دارویی وجود دارد که بتواند علائم من را بهبود بخشد؟
- چه عوارض جانبی می توانم از مصرف دارو انتظار داشته باشم؟
- در چه شرایطی جراحی را توصیه می کنید؟
- آیا قبل از عمل یا بعد از عمل دارویی مصرف خواهم کرد؟
- آیا آندومتریوز بر توانایی باردار شدن اثر گذار است؟
- آیا درمان آندومتریوز می تواند باروری من را بهبود بخشد؟
- آیا درمان جایگزینی را برای من توصیه می کنید؟
اطمینان حاصل کنید که همه چیز هایی را که پزشک به شما می گوید متوجه شده اید. از پرسیدن دوباره مطالب دریغ نکنید تا موضوع کامل برای شما جا بیافتد. برای مشورت با پزشکتان اپلیکیشن کرپوینت را از وی کلینیک نصب کنید و به صورت تصویری با پزشک خود ملاقات کنید.
از پزشک خود چه انتظاری دارید
برخی از سوالات احتمالی که ممکن است پزشک شما بپرسد عبارتند از:
- هر چند وقت یکبار این علائم را تجربه می کنید؟
- چه مدت است که این علائم را دارید؟
- شدت علائم شما چقدر است؟
- آیا به نظر می رسد علائم شما با دوره قاعدگی مرتبط باشد؟
- عوامل بدتر یا بهتر کننده علایم شما کدامند؟
