ناباروری زنان

فهرست مطالب

ناباروری زنان به عنوان تلاش ناموفق دست کم یکساله برای باردار شدن از طریق رابطه مکرر غیر حفاظت شده است.

ناباروی زنان در یک سوم موارد ناشی از فاکتورهای زنانه، در یک سوم دیگر هر دو عامل زنانه و مردانه را در بر دارد و در بقیه موارد ناشی از علت ناشناخته یا ترکیبی از عوامل مردانه و زنانه است.

ممکن است تشخیص دلایل ناباروری زنان دشوار باشد. بسته به علل ناباروری درمان های زیادی وجود دارد. البته بسیاری از زوج های نابارور بدون درمان بچه دار می شوند.

علائم ناباروری زنان

ناتوانی در باردار شدن علامت اصلی ناباروری زنان است. دوره قاعدگی خیلی طولانی (35 روز یا بیشتر)، خیلی کوتاه (کمتر از 21 روز)، قاعدگی نامنظم یا قاعده نشدن می تواند به این معنی باشد که تخمک گذاری انجام نمی شود. در این حالت هیچ نشانه و علامتی دیگری وجود ندارد.

زمان مراجعه به پزشک

زمان کمک خواستن از پزشک به سن فرد بستگی دارد:

اکثر پزشکان توصیه می کنند که تا سن 35 سالگی بهتر است قبل از هر آزمایش یا درمانی برای دست کم یک سال برای بارداری تلاش کنید.
اگر بین 35 تا 40 سال دارید، پس از شش ماه تلاش، نگرانی های خود را با پزشک خود در میان بگذارید.
اگر بیش از 40 سال سن دارید، ممکن است پزشک آزمایش یا درمان را فورا پیشنهاد دهد.

همچنین در صورتی که شما یا همسرتان مشکلات ناباروری شناخته شده ای داشته باشید یا سابقه قاعدگی های نامنظم و دردناک، بیماری های التهابی لگن، سقط های مکرر، درمان سرطان یا اندرومتریوز را تجربه کرده اید، پزشک آزمایش و درمان را شروع می کند.

بیشتر بخوانید – روش نوین درمان ناباروری (IVF) چیست؟

علل عدم باروری در زنان

برای اینکه بارداری اتفاق بیافتد باید هر مرحله از فرآیند تولید مثل انسان به درستی انجام شود. مراحل آن عبارتند از:

یک تخمک بالغ توسط یکی از دو تخمدان آزاد می شود.
لوله فالوپ تخمک را می گیرد.
اسپرم از دهانه رحم به سمت بالا حرکت می کند و از رحم به سمت لوله فالوپ رفته تا برای لقاح به تخمک برسد.
تخمک بارور شده از لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می کند.
تخمک بارور شده به داخل رحم می چسبد (لانه گزینی می کند) و رشد می کند.

شماری از عوامل در زنان می تواند این روند را در هر مرحله ای مختل کند. ناباروری زنان بوسیله یک یا چند فاکتور زیر ایجاد شود.

اختلالات تخمک گذاری

تخمک گذاری کم یا عدم تخمک گذاری دلیل بسیاری از موارد ناباروری می باشد. مشکلات مربوط به تنظیم هورمون های تولید مثل توسط هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز یا مشکلاتی در تخمدان می تواند باعث اختلال در تخمک گذاری شود.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS). باعث عدم تعادل هورمونی می شود و در نتیجه بر تخمک گذاری تاثیر می گذارد. این سندرم با مقاومت به انسولین و چاقی، رشد غیر طبیعی مو در صورت یا بدن و آکنه همراه است و شایع ترین علت ناباروری زنان است.
اختلال عملکرد هیپوتالاموس. هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) دو هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز هستند که مسئول تحریک تخمک گذاری در هر ماه می باشند. استرس بیش از حد فیزیکی یا احساسی، وزن بسیار زیاد یا کم، افزایش و یا کاهش قابل توجه وزن می تواند تولید این هورمون ها را مختل کرده و بر تخمک گذاری تأثیر بگذارد. قاعدگی های نامنظم یا پریود نشدن شایع ترین علائم آن هستند.
نارسایی زودرس (اولیه) تخمدان (POI). که معمولاً به دلیل پاسخ خود ایمنی یا آزاد شدن زود هنگام تخمک از تخمدان، احتمالاً در نتیجه ژنتیک یا شیمی درمانی ایجاد می شود. تخمدان دیگر تخمک تولید نمی کند و تولید استروژن را در زنان زیر 40 سال کاهش می دهد.
پرولاکتین بیش از حد. غده هیپوفیز می تواند باعث تولید بیش از حد پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی) شود که تولید استروژن را کاهش می دهد و می تواند باعث ناباروری شود. این مشکل همچنین می تواند ناشی از داروهایی باشد که برای بیماری دیگری مصرف می کنید.

آسیب به لوله های فالوپ (ناباروری لوله ها)

لوله های فالوپ آسیب دیده یا مسدود شده از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری می کند یا مانع از عبور تخمک بارور شده به داخل رحم می شود. علل آسیب یا انسداد لوله فالوپ می تواند شامل موارد زیر باشد:

بیماری التهابی لگن، عفونت رحم و لوله های فالوپ به دلیل کلامیدیا، سوزاک یا سایر عفونت های مقاربتی
انجام جراحی در گذشته در ناحیه شکم یا لگن، از جمله جراحی برای حاملگی خارج از رحم، که در آن تخمک بارور شده در جایی غیر از رحم، معمولاً در لوله فالوپ، کاشته و رشد می‌کند.

اندومتریوز

آندومتریوز زمانی اتفاق می افتد که بافتی که در شرایط عادی در رحم رشد می کند، در جای دیگری کاشته و گسترش پیدا می کند. این رشد اضافی بافت و برداشتن آن با جراحی می تواند باعث ایجاد اسکار شود که لوله های فالوپ را مسدود می کند و از رسیدن تخمک و اسپرم به همدیگر جلوگیری می کند.

آندومتریوز می تواند لانه گزینی تخمک بارور شده را مختل کند. همچنین به نظر می رسد که این وضعیت به روش هایی همچون آسیب به اسپرم یا تخمک بر باروری تأثیر می گذارد.

علل مربوط به رحم یا دهانه رحم

چندین علت مربوط به رحم یا دهانه رحم، می تواند در کاشت تخمک اختلال ایجاد کرده یا خطر سقط جنین را افزایش دهد:

پولیپ ها یا تومورهای خوش خیم (فیبروم یا میوم) در رحم شایع هستند. برخی از آن ها می توانند لوله های فالوپ را مسدود کنند یا در لانه گزینی اختلال ایجاد کنند و بر باروری تأثیر بگذارند. با این حال، بسیاری از زنانی که فیبروم یا پولیپ دارند باردار می شوند.
مشکلات مربوط به رحم که از بدو تولد وجود دارد، مانند شکل غیرمعمول رحم، می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در باردار شدن یا حفظ آن شود.
تنگی و یا باریک شدن دهانه رحم، می تواند ناشی از یک ناهنجاری ارثی یا آسیب به دهانه رحم باشد.
گاهی اوقات دهانه رحم نمی تواند بهترین نوع مخاط را تولید کند تا به اسپرم اجازه دهد از طریق دهانه رحم به داخل رحم حرکت کند.

ناباروری زنان بدون دلیل

در برخی موارد، علت ناباروری هرگز مشخص نمی شود. ترکیبی از چندین عامل جزئی در زوجین می تواند باعث مشکلات باروری غیر قابل توضیحی شود. اگرچه نگرفتن پاسخ مشخص ناامید کننده است، اما این مشکل می تواند با گذشت زمان اصلاح شود. اما نباید درمان ناباروری را به تعویق بیندازید.

عوامل خطر یا ریسک فاکتور ها در ناباروری زنان

برخی عوامل ممکن است شما را در معرض خطر ناباروری قرار دهند، از جمله:

سن. کیفیت و کمیت تخمک های زنان با افزایش سن شروع به کاهش می کند. در اواسط دهه 30، سرعت از دست دادن فولیکول‌ها افزایش می‌یابد که منجر به تولید تخمک‌های کمتر و ضعیف تر می‌شود. این امر لقاح را دشوارتر می کند و خطر سقط جنین را افزایش می دهد.

سیگار کشیدن. سیگار کشیدن علاوه بر آسیب به دهانه رحم و لوله های فالوپ، خطر سقط جنین و حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد. همچنین به نظر می آید که تخمدان‌ها را پیر کرده و موجب آزاد سازی زود هنگام آن ها می شود. قبل از شروع درمان باروری سیگار را ترک کنید.

وزن. اضافه وزن یا کمبود وزن قابل توجه ممکن است بر تخمک گذاری تأثیر بگذارد. رسیدن به شاخص توده بدنی سالم (BMI) ممکن است دفعات تخمک گذاری و احتمال بارداری را افزایش دهد.

سابقه جنسی. عفونت های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک می توانند به لوله های فالوپ آسیب برسانند. داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با چندین شریک، خطر ابتلا به عفونت های مقاربتی را افزایش می دهد که ممکن است بعداً باعث مشکلات باروری شود.

الکل. مصرف زیاد الکل می تواند باروری را کاهش دهد.

نکاتی برای کاهش ناباروری زنان

برای زنانی که می خواهند به زودی یا در آینده باردار شوند این نکات ممکن است کمک کننده باشد:

وزن سالم را حفظ کنید. زنان دارای اضافه وزن و یا کمبود وزن در معرض افزایش خطر اختلالات تخمک گذاری هستند. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، در حد تعادل ورزش کنید. ورزش شدید بیش از پنج ساعت در هفته با کاهش تخمک گذاری همراه است.

کشیدن سیگار را کنار بگذارید. تنباکو اثرات منفی متعددی بر باروری و همچنین سلامت عمومی شما و سلامت جنین دارد. اگر سیگار می کشید و قصد بارداری دارید، همین الان آن را ترک کنید.

از مصرف الکل اجتناب کنید. مصرف زیاد الکل ممکن است منجر به کاهش باروری شده و سلامت جنین در حال رشد را به خطر بیاندازد. اگر قصد بارداری دارید، از مصرف الکل خودداری کنید و در دوران بارداری الکل ننوشید.

استرس را کاهش دهید. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استرس می‌تواند باعث شود زوج‌ها در درمان ناباروری نتایج ضعیف‌تری داشته باشند. سعی کنید قبل از اقدام به بارداری استرس را در زندگی خود کاهش دهید.

تشخیص ناباروری

اگر در مدت زمان قابل قبولی باردار نشدید، برای ارزیابی و درمان ناباروری خود و همسرتان از پزشک کمک بگیرید. پزشک سابقه پزشکی دقیق شما را می پرسد و معاینه فیزیکی را شروع می کند.

آزمایشات ناباروری شامل:

تست تخمک گذاری.

یک کیت پیش‌بینی تخمک‌گذاری بدون نسخه در خانه وجود دارد که افزایش هورمون لوتئینیزه کننده (LH) را، که قبل از تخمک‌گذاری رخ می‌دهد، تشخیص می‌دهد. آزمایش خون برای بررسی پروژسترون، هورمونی که پس از تخمک گذاری تولید می شود، می تواند نشان دهد که تخمک گذاری در حال انجام است. علاوه بر آن سطح دیگر هورمون ها مانند پرولاکتین هم ممکن است بررسی شود.

هیستروسالپنگوگرافی (عکسبرداری رنگی از رحم).

در این روش رحم با ماده کنتراست (ماده حاجب) پر می شود و برای بررسی مشکلات داخل رحم یک تصویر اشعه ایکس گرفته می شود. همچنین این روش نشان می دهد که این مایع از رحم خارج شده و از لوله های فالوپ بیرون می ریزد یا نه. در صورت بروز مشکل احتمالاً به ارزیابی بیشتری نیاز خواهد بود.

آزمایش ذخیره تخمدان.

این آزمایش به تعیین کیفیت و کمیت تخمک های آماده تخمک گذاری کمک می کند. زنانی که در معرض خطر کمبود تخمک هستند، از جمله زنان بالای 35 سال، ممکن است این سری از آزمایش های خون و تصویربرداری را انجام دهند.

سایر آزمایشات هورمونی.

سایر آزمایشات هورمونی سطوح هورمون های تخمک گذاری و تیروئید و هیپوفیز را که کنترل کننده فرآیندهای تولید مثل هستند، بررسی می کند.

تست های تصویربرداری.

سونوگرافی لگن به بررسی بیماری رحم یا لوله فالوپ می پردازد. گاهی اوقات از سونوهیستروگرام، که به آن سونوگرافی با تزریق محلول نمکی نیز می گویند، یا هیستروسکوپی برای دیدن جزئیات داخل رحم که در سونوگرافی معمولی قابل مشاهده نیستند، استفاده می شود.

ممکن است بسته به شرایط شما به ندرت نیاز به انجام آزمایشات زیر وجود داشته باشد:

لاپاراسکوپی جراحی کم تهاجمی است که زیر ناف برش کوچک داده می شود و برای بررسی لوله های فالوپ، تخمدان ها و رحم ابزار مشاهده ظریفی را وارد شکم می کنند. لاپاراسکوپی می تواند اندومتریوز، اسکار، انسداد یا بی نظمی لوله های فالوپ و مشکلات تخمدان ها و رحم را شناسایی کند.
آزمایش ژنتیک. آزمایش ژنتیک به بررسی و تعیین وجود تغییرات ژنتیکی کمک می کند که وجود آن ها باعث ناباروری شما شده است.

درمان ناباروری زنان

درمان ناباروری به علت آن، سن، مدت زمان ناباروری و سلیقه شخصی فرد برای درمان بستگی دارد. ناباروری یک اختلال پیچیده است درمان آن تعهدات مالی، روانی و زمانی قابل توجهی را در بر دارد.

درمان ناباروری می تواند از طریق دارو یا جراحی یا روش های پیچیده تر انجام شود.

داروهایی برای بازگرداندن باروری

داروهای تنظیم و یا تحریک کننده تخمک گذاری به عنوان داروهای باروری شناخته می شوند. داروهای باروری درمان اصلی زنانی هستند که به دلیل اختلالات تخمک گذاری نابارور می باشند.

به طور کلی، این داروها همانند هورمون های طبیعی محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئین کننده (LH)، برای تحریک تخمک گذاری عمل می کنند. این داروها برای تحریک تشکیل تخمک بیشتر و بهتر استفاده می شوند.

داروهای باروری شامل موارد زیر هستند:

کلومیفن سیترات.

این دارو که به شکل خوراکی مصرف می‌شود، تخمک‌گذاری را تحریک کرده و باعث می‌شود غده هیپوفیز، FSH و LH بیشتری آزاد کند که موجب تحریک رشد فولیکول حاوی تخمک می‌شود. این دارو به طور کلی اولین خط درمان برای زنان کمتر از 39 سال است که مبتلا به سندرم پلی کیستیک نیستند.

گنادوتروپین ها.

این درمان های تزریقی، تخمدان را برای تولید چند تخمک تحریک می کند. داروهای گنادوتروپین شامل گنادوتروپین یائسگی انسانی یا hMG(منوپور)، هورمون محرک فولیکول یا FSH (گونال اف، فولیتروپین بتا، براول) است.

یک گنادوتروپین دیگر.

گنادوتروپین جفتی انسانی (اویدرل، پرگنیل)، برای بالغ شدن تخمک ها و تحریک به آزادسازی آن ها در زمان تخمک گذاری استفاده می شود. این نگرانی وجود دارد که با استفاده از گنادوتروپین، چند قلو زایی و زایمان زودرس بیشتر شود.

متفورمین.

این دارو زمانی استفاده می شود که مشخص شده یا حدس زده می شود که فرد به انسولین مقاومت (به عنوان یک عامل ناباروری) دارد که معمولاً در زنان مبتلا به تخمک پلی کیستیک رخ می دهد. متفورمین (فورتامت) به بهبود مقاومت به انسولین کمک می کند و به این شیوه می تواند احتمال تخمک گذاری را تقویت کند.

لتروزول.

لتروزول (فمارا) متعلق به دسته ای از داروهای شناخته شده به عنوان مهارکننده های آروماتاز است و مشابه کلومیفن عمل می کند. این دارو معمولاً برای زنان کمتر از 39 سال مبتلا به سندرم تخمک پلی کیستیک استفاده می شود.

بروموکریپتین.

بروموکریپتین (سیکلوست، پارلودل)، آگونیست دوپامینی است که برای مشکلات تخمک گذاری به دلیل تولید بیش از حد پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی) توسط غده هیپوفیز، استفاده می شود.

خطرات داروهای باروری

بارداری چند قلویی.

داروهای خوراکی ریسک چند قلو زایی کمی دارند (کمتر از 10٪) و بیشتر خطر دو قلو زایی را به همراه دارند. با مصرف داروهای تزریقی احتمال این نوع بارداری تا 30 درصد افزایش می یابد. داروهای باروری تزریقی نیز ریسک اصلی برای بارداری سه قلو یا حتی بیشتر هستند.

به طور کلی، هر چه تعداد جنین های بیشتری را باردار باشید، خطر زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشکلات بعدی رشد بیشتر می شود. گاهی اوقات، اگر تعداد فولیکول های زیادی ایجاد شود، تنظیم داروها می تواند خطر چند قلوزایی را کاهش دهد.

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS).

تزریق داروهای باروری برای القای تخمک گذاری می تواند باعث OHSS شود که البته نادر است. علائم و نشانه‌های معمول این بیماری شامل درد خفیف شکم، نفخ، تهوع، استفراغ و اسهال است. علایمی چون تخمدان‌های متورم و دردناک، معمولاً بدون درمان از بین می‌روند.

ممکن است شکل شدیدتری از OHSS ایجاد شود که می‌تواند باعث افزایش سریع وزن، بزرگ و دردناک شدن تخمدان‌ها، وجود مایع در شکم و تنگی نفس شود.

خطرات بلند مدت تومورهای تخمدان.

بیشتر مطالعات بر روی زنانی که از داروهای باروری استفاده می کنند نشان می دهد که خطرات درازمدت کمی وجود دارد. با این حال، چند مطالعه نشان می دهد که زنانی که داروهای باروری را به مدت 12 ماه یا بیشتر بدون بارداری موفق مصرف می کنند، ممکن است در آینده در معرض خطر افزایش تومورهای تخمدان حد واسط باشند.

خطر ابتلا به تومورهای تخمدان در زنانی که هرگز باردار نمی شوند، بیشتر است. بنابراین ممکن است بیش از اینکه در ارتباط با درمان باشند، به مشکل زمینه ای مرتبط باشند. از آنجایی که میزان موفقیت معمولاً در چند دوره اول درمان بیشتر است، ارزیابی مجدد مصرف دارو هر چند ماه یکبار و تمرکز بر روی درمان هایی که بیشترین موفقیت را دارند مناسب به نظر می رسد.

انجام جراحی برای بازگرداندن باروری

از چندین روش جراحی می توانن برای اصلاح مشکلات یا بهبود باروری زنان استفاده می شود. با این حال، این روزها به دلیل موفقیت درمان های دیگر، کمتر استفاده می شوند. آن ها عبارتند از:

جراحی لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی. این جراحی به اصلاح مشکلات آناتومی رحم، برداشتن پولیپ‌های آندومتر و برخی از انواع فیبروم‌هایی که حفره رحم را تغییر شکل می دهند، یا از بین بردن چسبندگی‌های لگنی یا رحمی، می پردازد.

جراحی های لوله ای. اگر لوله‌های فالوپ شما مسدود یا پر از مایع باشد، پزشک ممکن است جراحی لاپاراسکوپی را برای برداشتن چسبندگی، گشاد کردن لوله یا ایجاد دهانه لوله جدید توصیه کند. این جراحی در موارد نادری انجام می شود، زیرا نرخ بارداری با لقاح آزمایشگاهی (IVF) معمولاً بالاتر است. برای این جراحی، برداشتن لوله های شما یا مسدود کردن لوله های نزدیک به رحم می تواند شانس بارداری شما را با IVF افزایش دهد.

روش های کمک باروری

متداول ترین روش های کمک باروری عبارتند از:

لقاح داخل رحمی (IUI). در روش IUI، میلیون ها اسپرم سالم در حوالی زمان تخمک گذاری در داخل رحم قرار می گیرند.

فناوری کمک باروری. شامل بازیابی تخمک های بالغ، لقاح آنها با اسپرم در ظرفی در آزمایشگاه و سپس انتقال جنین ها به داخل رحم پس از لقاح است. IVF موثرترین فناوری کمک باروری است. چرخه IVF چندین هفته طول می کشد و نیاز به آزمایش خون مکرر و تزریق روزانه هورمون دارد.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/female-infertility/diagnosis-treatment/drc-20354313