تخمدانها (ovaries) بخشی از دستگاه تولید مثل در زنان هستند که در پایین شکم در سمت راست و چپ رحم قرار دارند. زنان دو تخمدان دارند که تخمک و هورمون استروژن و پروژسترون تولید میکند. گاهی اوقات کیسه حاوی مایعات به نام “کیست تخمدان” در یکی از تخمدانها ایجاد میشود. بسیاری از زنان حداقل یک کیست تخمدان را در طول زندگی خود نجربه میکنند. در بیشتر موارد کیست تخمدان درد و علامتی ایجاد نمیکند.
انواع کیست تخمدان
کیست تخمدان انواع مختلف دارد مانند کیست درموئید و کیست اندومتریوم یا اندومتریوما (endometrioma). با این حال کیستهای عملکردی شایعترین انواع کیستهای تخمدان هستند. دو کیست عملکردی شایع عبارتند از کیستهای فولیکول (follicle) و کیستهای جسم زرد یا کورپوس لوتئوم (corpus luteum).
علائم کیست تخمدان
غالب اوقات کیست های تخمدان هیچ علائمی ایجاد نمیکنند اما با رشد کیست ممکن است علائمی بروز کند. علائم کیست تخمدان که ممکن است فرد مبتلا به کیست تجربه کند به صورت زیر است:
- نفخ یا ورم شکم
- درد در حین اجابت مزاج
- درد لگن پیش یا در طول قاعدگی
- درد در هنگام رابطه جنسی
- درد در پایین کمر یا باسن
- حساسیت سینه به لمس یا فشار
- حالت تهوع و استفراغ
علائم شدید کیست تخمدان که نیاز به رسیدگی پزشکی فوری دارد به صورت زیر است:
- درد شدید یا تیز در لگن
- تب
- سرگیجه یا غش
- تنفس سریع
این علائم کیست میتواند نشان دهنده پارگی کیست تخمدان یا پیچ خوردگی تخمدان باشد. هر دو حالت پیامدهای جدی میتوانند داشته باشند و باید فورا درمان شوند.
عوارض کیست تخمدان
بیشتر موارد کیست تخمدان خوش خیم هستند و به صورت طبیعی بدون درمان خود بهبود می یابند. این کیست ها در صورتی هم که علائمی ایجاد کنند، علائمشان جزئی است. در موارد نادر ممکن است توده کیست تخمدان سرطانی تشخیص داده شود.
پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از موارد نادر عوارض کیست تخمدان است. زمانی این اتفاق می افتد که کیست بزرگ بوده و باعث پیچش یا تا خوردن تخمدان شود یا آن را از جای اصلی خود براند. در این صورت خون رسانی به تخمدان قطع میشود. اگر این وضعیت فورا درمان نشود باعث صدمات ماندگار و یا مرگ بافت های تخمدان میشود. پارگی تخمدان اگر چه شایع نیست اما تقریبا 3 درصد از جراحی های اورژانسی اندام تناسلی را به خود اختصاص میدهد.
پارگی کیست هم وضعیتی نادر است و منجر به درد شدید و خونریزی داخلی میشود. این عارضه خطر عفونت را بالا میبرد و در صورت عدم درمان میتواند مرگبار باشد.
تشخیص کیست تخمدان
پزشک متخصص، کیست تخمدان را در معاینه لگن شناسایی میکند. ممکن است در حین معاینه متوجه ورم یکی از تخمدانها شود و سونوگرافی برای تایید یا رد وجود کیست انجام دهد. سونوگرافی (اولتراسوند) یک روش عکس برداری است که در آن از امواج فراصوت برای تصویر گرفتن از اندامهای داخلی استفاده میشود. در سونوگرافی ابعاد، محل و شکل کیست و همچنین ترکیب آن (جامد است یا با مایع پر شده) مشخص میشود.
دستگاههای عکس برداری برای تشخیص کیست تخمدان عبارتند از:
- سی تی اسکن : در سی تی اسکن عکسهای مقطع عرضی از داخل بدن گرفته میشود.
- ام آر آی : در این تصاویر از میدان مغناطیسی استفاده میشود تا تصاویر عمقی از بافتها و اندامها ایجاد شود.
- سونوگرافی : در سونوگرافی از امواج فراصوت استفاده میشود.
از آنجایی که اکثریت کیست های تخمدان پس از چند هفته یا چند ماه از بین میروند دکتر ممکن است فورا به درمان اقدام نکند و به جای آن چند هفته یا چند ماه بعد سونوگرافی مجدد انجام بدهد تا وضعیت کیست را بررسی کند. اگر هیچ تغییری در وضعیت ایجاد نشده باشد یا کیست بزرگتر شده باشد ممکن است آزمایشهای بیشتری برای تعیین علت کیست تخمدان انجام شود. این آزمایشها ممکن است شامل تست بارداری برای اطمینان از عدم بارداری، آزمایش خون برای بررسی هورمونها و آزمایش خون CA-125 برای بررسی سرطان تخمدان باشد.
درمان کیست تخمدان
ممکن است برای کوچک کردن یا از بین رفتن کیست تخمدان روشهای زیر توصیه شود:
- مصرف قرصهای ضد بارداری
اگر دائما کیست تخمدان ایجاد میشود مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی میتواند تخمدان را متوقف کرده و از تشکیل کیست جدید جلوگیری نماید. این روش به کاهش خطر سرطان تخمدان نیز کمک میکند. خطر سرطان تخمدان در زنان پیش از یائسگی بیشتر است. - لاپاراسکوپی
اگر کیست کوچک باشد و عکس برداری مسئله سرطان را رد کرده باشد، ممکن است با لاپاراسکوپی کیست برداشته شود. - لاپاراتومی
اگر کیست بزرگ باشد ممکن است با برش بزرگی که در شکم ایجاد می شود کیست خارج شود. احتمالا نمونه برداری هم انجام میشود تا مشخص شود کیست سرطانی است یا نه. ممکن است عمل هیسترکتومی (رحم برداری) برای برداشتن کامل رحم و تخمدانها انجام شود.
آیا راهی برای پیشگیری از تشکیل کیست تخمدان وجود دارد؟
این کیستها قابل پیشگیری نیستند. با معاینه منظم نزد پزشک زنان میتوان کیست را زود شناسایی کرد. کیستهای تخمدان خوش خیم، سرطانی نمیشوند اما علائم سرطان تخمدان ممکن است شبیه علائم کیست تخمدان باشد. بنابراین حتما باید برای تشخیص درست به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. اگر علائم زیر را تجربه میکنید حتما به پزشک خود بگویید:
- تغییر در سیکل قاعدگی
- درد لگن
- کاهش اشتها
- کاهش وزن بدون علت
- پری شکم
یادتان باشد بعضی از انواع کیست تخمدان اگر درمان نشوند باروری را ضعیف میکنند. این اتفاق در سندرم تخمدان پلی کیستیک (polycystic ovary syndrome) و اندومتریوم (endometrioma) شایع است. برای تقویت باروری ممکن است برای کوچک کردن کیست یا از بین رفتن آن اقدام شود. کیستهای علمکردی، کیست آدنوم (cystadenomas) و کیست درموئید تاثیری بر باروری نمیگذارند.
