سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome) یک اختلال هورمونی شایع در زنان در سن باروری است. زنانی که دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک میشوند، ممکن است قاعدگی های طولانی مدت یا نامنظم داشته با هورمون مردانه در آنها بالا باشد. تخمدانها ممکن است فولیکول های کوچک پر شده با مایع بسازند و نتوانند تخمدان آزاد کنند.
علت دقیق تنبلی تخمدان مشخص نیست. تشخیص زود هنگام و درمان آن همراه با کاهش وزن میتواند به خطر عوارض بلند مدت آن که شامل دیابت نوع دو و بیماری قلبی نیز می شود را کاهش دهد.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم و نشانه هایی که سندرم تخمدان پلی کیستیک را هشدار میدهند اغلب حول و حوش اولین قاعدگی دوران بلوغ بروز میکنند. اما گاهی اوقات تنبلی تخمدان در واکنش به اضافه وزن قابل توجه، بعدا اتفاق می افتد.
علائم و نشانه های تنبلی تخمدان متفاوت است. تشخیص آن بر اساس حداقل دو نشانه زیر، انجام میشود:
قاعدگی های نامنظم: چرخه های قاعدگی که طولانی یا نامنظم هستند یا دفعاتشان کم است شایعترین علائم تنبلی تخمدان هستند. مثلا ممکن است در طول سال کمتر از 9 سیکل قاعدگی داشته باشید و بیش از 35 روز بین دوره های قاعدگی تان فاصله بیفتد و قاعدگی تان خیلی سخت و شدید باشد.
زیادی اندروژن: بالا بودن مقدار هورمون مردانه نیز میتواند علائم فیزیکی مثل زیادی رویش موی بدن و صورت و گاهی آکنه شدید و طاسی با الگوی مردانه شود.
تخمدانهای پلی کیستیک: تخمدانها ممکن است بزرگ شوند و حاوی فولیکول هایی باشند که آن ها را احاطه کرده اند در نتیجه ممکن است تخمدانها نتوانند منظم کار کنند.
نشانه های سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا در صورت چاقی، شدیدتر است.
شکل- در تصویر بالا تخمدان سمت راست پلی کیستیک و تخمدان سمت چپ، طبیعی است.
چه عواملی منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک میشوند؟
عواملی که میتوانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند عبارتند از:
- انسولین زیاد: انسولین هورمونی است که در پانکراس تولید میشود تا سلولهای بدن بتوانند از قندی که دریافت کرده ایم، به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. اگر سلولها در مقابل عملکرد انسولین مقاومت نشان دهند میزان قند خون بالا رفته و ممکن است بدن در واکنش به آن، انسولین بیشتری تولید کند. انسولین زیاد میتواند منجر به تولید بیشتر اندروژن (هورمون مردانه) شود و مشکلاتی را برای تخمدان به وجود بیاورد.
- التهاب خفیف: منظور از التهاب خفیف، تولید گلبولهای سفید خون برای مقابله با عفونت است. تحقیقات نشان داده اند زنان مبتلا به تنبلی تخمدان نوعی التهاب خفیف دارند که تخمدانهای پلی کیستیک را به تولید آندروژن تحریک میکند و نتیجه آن میتواند مشکلات قلبی عروقی باشد.
- وراثت: تحقیقات نشان میدهند برخی ژنها با ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط هستند.
- اندروژن زیاد: تخمدانها اگر مقدار زیادی اندروژن تولید کنند، رویش موهای زاید و آکنه تجربه میشود.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
- نازایی
- دیابت بارداری یا فشار خون بالای ناشی از بارداری
- سقط جنین یا زایمان زود رس
- استئاتوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد در نتیجه تجمع چربی در کبد)
- سندرم متابولیک (مجموعه وضعیتهای پزشکی از جمله فشار خون بالا، قند بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسرید بالا که خطر بیماریهای قلبی عروقی را بسیار بالا میبرند)
- دیابت نوع دو یا پیش دیابت
- وقفه تنفسی در خواب (اپنه خواب)
- افسردگی، اضطراب و اختلالات خورد و خوراک
- خونریزی غیر طبیعی رحم
- سرطان آستر رحم (لایه ای که سطح داخلی رحم را می پوشاند) که به سرطان اندومتریال شناخته میشود
- چاقی با ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ارتباط داشته و عوارض آن را تشدید میکند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک را چگونه تشخیص می دهند؟
یک راه دقیق و مشخص برای تشخیص قطعی این اختلال وجود ندارد. با سابقه پزشکی از جمله دوره های قاعدگی و تغییرات وزن، معاینه فیزیکی (از جمله بررسی رشد موهای زاید (hirsutism)، مقاومت به انسولین و آکنه) و آزمایشهایی مانند موارد زیر، تشخیص انجام میشود:
- معاینه لگن: دکتر اندام تناسلی را بررسی میکند تا ببیند آیا زایده یا چیز غیر طبیعی پیدا میکند یا نه.
- آزمایش خون: در آزمایش خون میزان هورمونها بررسی میشود. به این ترتیب میتوان احتمال های دیگر ناهنجاریهای قاعدگی یا زیادی اندروژن را رد کرد. ممکن است آزمایش خون برای بررسی تحمل گلوکز و میزان کلسترول و تری گلیسیرید ناشتا نیز انجام شود.
- سونوگرافی: در سونوگرافی وضعیت تخمدانها و ضخامت دیواره رحم بررسی میشود. در این روش از امواج فراصوتی برای ایجاد تصویر استفاده میشود.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
درمان این اختلال بیشتر حول مدیریت مشکلاتی مثل نازایی، رویش زیاد موهای زاید (hirsutism)، آکنه و چاقی است. برای درمان ممکن است لازم باشد تغییراتی در سبک زندگی ایجاد شود یا داروهایی مصرف شود.
تغییرات سبک زندگی
دکتر ممکن است توصیه کند با رژیم غذایی کم کالری و ورزش منظم، وزن خود را کم کنید. حتی کاهش نسبتا کم وزن مثلا 5% از وزن بدن) میتواند وضعیت را بهتر کند. کاهش وزن کارایی داروهایی که دکتر برای تنبلی تخمدان تجویز کرده است را بهبود بخشیده و به درمان نابارواری کمک می کند.
دارو
برای تنظیم دوره های قاعدگی ممکن است موارد زیر توصیه شود:
ترکیب قرصهای ضد بارداری- قرصهایی که حاوی استروژن و پروژستین هستند، تولید آندروژن را کاهش داده و استروژن را تنظیم میکنند. تنظیم هورمونها میتواند خطر سرطان اندومتر را کاهش دهد و خونریزی شدید در دوران قاعدگی را کاهش داده و رشد موی زاید و آکنه را کنترل کند. به جای قرص ضد بارداری میتوانید از حلقه واژنی یا پچ پوستی حاوی استروژن و پروژستین استفاده کنید.
پروژستین درمانی- مصرف پروژستین به مدت 10 تا 14 روز هر یک یا دو ماه یک بار به تنظیم قاعدگی کمک میکند و خطر سرطان اندومتر را کاهش میدهد. درمان با پروژستین میزان اندروژن را بهبود نمیدهد و از بارداری جلوگیری نمیکند، برای افرادی که میخواهند از بارداری جلوگیری کنند مینی قرصهای پروژستین تنها یا دستگاههای داخل رحمی حاوی پروژستین بهتر است.
برای تنظیم تخمک گذاری دکتر ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
- کلومیفن (Clomiphene): این داروی ضد استروژن خوراکی در بخش اول سیکل قاعدگی مصرف میشود.
- لترزول: این درمان سرطان سینه برای تحریک تخمدان نیز موثر است.
- متفورمین: این داروی خوراکی برایدیابت نوع دو کاربرد داشته و مقاومت به انسولین را کاهش میدهد و انسولین را پایین می آورد. اگر با مصرف کلومیفن باردار نشده اید، ممکن است متفورمین نیز به داروهایتان اضافه شود. اگر در وضعیت پیش دیابت قرار دارید، متفورمین برای کند کردن پیشروی دیابت نوع دو و کمک به کاهش وزن استفاده میشود.
- گنادوتروپین: این داروی هورمونی تزریقی است.
برای کاهش رشد موهای زاید ممکن است داروهای زیر تجویز شود:
- قرص ضد بارداری: این داروها تولید اندروژن را کاهش میدهند.
- اسپیرونولاکتون: این دارو تاثیر اندروژن بر پوست را مهار میکند. اسپیرونولاکتون میتواند منجر به نقص مادرزادی شود بنابراین در دورانی که این دارو را مصرف میکنید باید از بارداری حتما جلوگیری کنید. در صورتی که باردار هستید یا قصد بارداری دارید این دارو اصلا تجویز نمیشود.
- افلورنیتین: این کرم رشد موهای زاید صورت در زنان را کند میکند.
- الکترولیز: سوزن نازکی وارد فولیکول مو میشود و یک پالس الکتریکی میفرستد تا فولیکول صدمه دیده و از بین برود و مو نروید. ممکن است چند جلسه درمان لازم باشد.
